SIFATLAR
Varlıkların durumlarını, renklerini, biçimlerini, sayılarını, sıralarını, yerlerini belirten sözcüklere sıfat denir. Sıfatlar, isimlerden önce gelir ve isimlerle birlikte kullanılırlar
Bir sıfatla ismin oluşturduğu sözcük grubuna sıfat tamlaması denir.
Sıfatlar görevleri bakımından iki ana kısma ayrılır:
1 - NİTELEME SIFATLARI:
Varlıkların durumlarını, renklerini, şekillerini belirten sıfatlara niteleme sıfatı denir.
ÖRNEK:
Hasta adam »»»» Durumunu belirtir.
Kırmızı elma »»»» Rengini belirtir.
Yuvarlak masa »»»» Şeklini belirtir.
Cümle içerisinde, niteleme sıfatı olan sözcüğü bulmak için isme " nasıl " sorusunu sorarız.
2 - BELİRTME SIFATLAR:
Varlıkları işaret ve soru yolu ile belirten, onların yerlerini, sayılarını bildiren sıfatlara belirtme sıfatları denir.
Belirtme sıfatları dört çeşittir:
1. İşaret sıfatı
2. Soru sıfatı
3. Sayı sıfatı
4. Belgisiz sıfat
1. İşaret sıfatı:
Varlıkların yerini işaret ederek belirten " bu, şu, o " sözcüklerine işaret sıfatları denir.
" Bu, şu, o " sözcüklerine ek olarak " öteki, beriki " sözcükleri de işaret sıfatı olarak kullanılırlar.
Ayrıca " -ki " ve " -deki " ekleri ile türetilmiş olan sıfatlar da işaret sıfatı olarak kabul edilir. Buna sıfat yapan veya sıfat türeten "-ki " de denir.
ÖRNEK:
Bu kalem, Şu pencere, O araba, Öteki çocuk, Beriki bisiklet.
Dolaptaki elbise, Beriki dağ, Öteki kitap, Yoldaki araba
NOT: İşaret sıfatı olan " bu, şu, o, öteki, beriki " sözcükleri tekil ve yalın olarak kullanılırlar. Aksi halde sıfat olmazlar.
2. Soru sıfatı:
Varlıkların yerlerini, durumlarını, sayılarını soru yolu ile belirten sıfatlardır.
ÖRNEK:
Nasıl çocuk
Hangi okul
Kaç para
Kaçar elma
Kaçta kaç pasta
Kaçıncı çocuk
Ne biçim böcek
Ne tür bitki
Ne çeşit meyve
Ne kadar karpuz
Neredeki ev
3. Sayı sıfatı:
Varlıkların sayılarını, sıralarını, eşit miktarlarını ve eş parçalarını belirten sıfatlara sayı sıfatları denir
Sayı sıfatları dört çeşittir:
1 - Asıl sayı sıfatları
2 - Sıra sayı sıfatları
3 - Üleştirme sayı sıfatları
4 - Kesir sayı sıfatları
1 - Asıl sayı sıfatları:
Varlıkların sayılarını tam sayılarla ( 1, 2, 3, 4... ) belirten sıfatlardır.
ÖRNEK: Bir araba, İki elma, Üç silgi, Yirmi kilometre, Beş düzine yumurta, On sayfa
NOT: Asıl sayı sıfatı olan sözcüğü bulmak için isme " kaç, ne kadar " sorularından birini sorarız.
2 - Sıra sayı sıfatları:
Varlıkların sıralarını belirten sıfatlardır. Asıl sayı sıfatlarına " -inci " eki getirilerek yapılır.
ÖRNEK: Birinci araba, Onuncu ev, Yirminci kilometre, Yirmi birinci yüzyıl
NOT: Sıra sayı sıfatı olan sözcüğü bulmak için isme " kaçıncı " sorusunu sorarız.
3 - Üleştirme sayı sıfatı:
Varlıkların eşit sayılarda pay edildiğini, üleştirildiğini gösteren sıfatlardır. Asıl sayı sıfatlarına " -er, -ar " eklerinden biri getirilerek yapılır.
ÖRNEK: Sekizer kalem, Dokuzar silgi, Altışar elma, İkişer kavun.
NOT: Sesli harf ile biten sayılarda, sayı ile " -er, -ar " ekleri arasına " ş " kaynaştırma harfi girer.
Üleştirme sayı sıfatı olan sözcüğü bulmak için isme " kaçar " sorusunu sorarız.
4 - Kesir sayı sıfatı:
Varlıkların eş parçalarını belirten sıfatlardır.
Kesir sayı sıfatları bir varlığın kaç eş parçaya ayrıldığını ve bu eş parçalardan kaç tanesinin belirtilmek istendiğini anlatır.
Cümle içerisindeki isme " kaçta kaç" sorusu sorularak bulunur.
ÖRNEK: Sekizde bir karpuz, Onda üç elma, Yüzde yetmiş faiz, Dörtte bir pasta.
Topluluk sayı sıfatı: Topluluk anlamı taşıyan sıfatlardır.
ÖRNEK: İkiz çocuk, Üçüz bebek
4. Belgisiz sıfat:
Varlıkları tam olarak değil de aşağı yukarı, yaklaşık olarak, şöyle böyle belirten sıfatlardır.
ÖRNEK: Biraz süt, Birkaç çocuk, Birçok insan, Birtakım kuşlar, Her anne, Başka gün Herhangi bir konu, Hiç bir zaman, Beş on defter, Üç beş ay, Bütün yıl, Bir gün.
NOT: " Bir " sözcüğü:
a) "Bir tane" anlamında kullanılmışsa asıl sayı sıfatıdır.
b) "Herhangi bir" anlamında kullanılmışsa belgisiz sıfattır.
ÖRNEK: Manavdan bir karpuz aldım. Bir gün size geleceğim.
A.sayı sıfatı Belgisiz sıfat
Bir yaz akşamı güneş erken batmıştı...
Belgisiz sıfat
SIFATLARLA İLGİLİ ÖZELLİKLER
1 - ÜNVAN (SAN ) SIFATLARI:
İnsanların rütbe, görev, derece, mevki, memuriyet ve sosyal durumlarına göre isimlerine eklenen, isimleri ile birlikte söylenen saygı veya tanıtma sözcüklerine ÜNVAN SIFATI denir.
Ünvan sıfatları, isimlerden önce gelebildikleri gibi isimden sonra veya hem isimden önce hem de isimden sonra gelebilirler. Kısaca ünvan sıfatları isimlerle birlikte üç şekilde kullanılır:
1. İsimden önce:
ÖRNEK: Doktor Mehmet, Yüzbaşı Hasan, Bay Cemil, Demirci Ahmet...
2. İsimden sonra:
ÖRNEK: Ahmet Bey, Ayşe Hanım, Hasan Yüzbaşı, Mustafa Kemal Paşa, Mehmet Dayı...
3. Hem isimden önce; hem de isimden sonra:
ÖRNEK: Öğretmen Ayşe Hanım, Doktor Mehmet Bey, Makinist Ahmet Usta...
NOT: Ünvan sıfatları, özel isimler gibi büyük harfle yazılmaya başlanır.
II. YAPISINA GÖRE SIFATLAR:
Sıfatlar yapılarına göre üç kısma ayrılır:
1. Basit sıfatlar:
Yapım eki almamış, başka bir sözcükle birleşmemiş kök halinde bulunan sıfatlardır.
ÖRNEK: Kırık masa, Üç elma, Bu çocuk, O adam.
2. Türemiş sıfatlar:
Yapım eki alarak, isim ve fiilden türeyen sıfatlardır.
ÖRNEK: Elmalı pasta ( İsimden türemiş ) " -lı " yapım eki
Şekersiz çay ( İsimden türemiş ) " -siz " yapım eki
Dalgın çocuk ( Fiilden türemiş ) " -gın " yapım eki
Uyuyan köpek ( Fiilden türemiş ) " -an " yapım eki, " y " kaynaştırma harfi
3. Bileşik sıfatlar:
Birden fazla sözcüğün kaynaşıp birleşmesinden oluşan sıfatlardır.
ÖRNEK: Vurdumduymaz çocuk, Birkaç ev, Sıcakkanlı insanlar, Açıkgöz kadın, Cingöz Ahmet
III. SIFATLARDA PEKİŞTİRME:
Sıfatların anlamlarının kuvvetlendirilmesine, güçlendirilmesine sıfatlarda pekiştirme denir.
Sıfatlarda pekiştirme dört şekilde yapılır:
1 - " m, p, r, s " ünsüzleri ile:
Bazı niteleme sıfatlarının ilk sesli harfine kadar olan kısmının sonuna, ' m, p, r, s ' harflerinden
uygun olanı eklenir. Meydana gelen ön ek niteleme sıfatının başına eklenerek yapılır.
ÖRNEK:
Beyaz önlük >>>>> Be + m + beyaz önlük >>>>> Tertemiz çocuk
Sıfat İsim ¯¯Ön ek¯¯ Niteleme sıfatı
Kırmızı elma >>>>> Kı + p + kırmızı elma >>>>> Kıpkırmızı elma
Sıfat isim ¯¯Ön ek¯¯ Niteleme sıfatı
Temiz çocuk >>>>> Te + r + temiz çocuk >>>>> Tertemiz çocuk
Sıafat isim ¯¯Ön ek¯¯ Niteleme sıfatı
Doğru yol >>>>> Dosdoğru yol
2 - İkileme ( tekrarlama ) yolu ile:
Niteleme sıfatı olan sözcüğün iki defa arka arkaya söylenip yazılması ile yapılan pekiştirmedir.
ÖRNEK: Beyaz dişler >>>>> Beyaz beyaz dişler
Sıcak çörekler >>>>> Sıcak sıcak çörekler
Sarı kumlar >>>>> Sarı sarı kumlar
Uzun yollar >>>>> Uzun uzun yollar
Taze yumurta >>>>> Taze taze yumurtalar
3 - Tekrarlanan sıfatların arasına soru ekleri katılarak yapılan pekiştirme:
ÖRNEK: Beyaz dişler >>>>> Beyaz beyaz dişler >>>>> beyaz mı beyaz dişler
Niteleme Sıfatı Tekrarlama, sıfatlarda pekiştirme Soru eki, sıfatlarda pekiştirme
Sarı sarı kumlar >>>>> Sarı mı sarı kumlar
Sıcak sıcak çörekler >>>>> Sıcak mı sıcak çörekler
Sarı sarı kumlar >>>>> Sarı mı sarı kumlar
Uzun uzun yollar >>>>> Uzun mu uzun yollar
IV. SIFATLARDA KÜÇÜLTME:
Niteleme sıfatlarının sonlarına eklenen "-ce, -cik, -(i)msi, -(i)mtırak " ekleri onların anlamlarında küçültme, daraltma veya kısma yapar.
Bu ekleri alan sıfatlara, küçültme sıfatları denir.
ÖRNEK: Güzel araba >>>>> güzelce araba
Yeşil elma >>>>> yeşilimsi elma
Mavi çanta >>>>> mavimsi çanta
Kısa pantolon >>>>> kısacık pantolon
Küçük masa >>>>> küçücük masa
Mavi çanta >>>>> mavimtırak çanta
Sarı elma >>>>> sarımtırak elma
