IŞIK VE SES
Günlerden bir gün Nasrettin Hoca iğnesini kaybeder. İğnesini evin avlusunda aramaya başlar. Fakat onca zaman aramasına rağmen iğne bulunamaz. Komşusu iğneyi nerede düşürdüğünü sorar. Hoca kendinden emin cevap verir: “Ahırda! ” Hayretler içinde kalan komşusu, “ Ahırda kaybettiğini ahırda aramalısın! ” der. Nasrettin Hoca cevap verir: “ Ama avlu daha aydınlık. ”
Karanlıkta Göremeyiz
Işığın bulunmadığı ortamlar karanlıktır.Karanlık ortamlarda varlıkları göremeyiz.Çevremizdeki canlı ve cansız varlıkları ışık sayesinde net olarak görebiliriz.Gündüzleri Güneş Dünya’mızı aydınlatır. Her şeyi ayrıntılarıyla görebiliriz.
Geceleri karanlık olduğu için varlıkları göremeyiz. Etrafımızdaki varlıkları duyu organlarımızla algılarız. Duyu organlarımızdan biri olan gözümüz sayesinde, etrafımızda meydana gelen pek çok şeyi görerek tanırız. Böylece onlar hakkında fikir sahibi oluruz.
Görme olayının gerçekleşebilmesi için baktığımız varlıkların bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılması ve bu varlıklardan gözümüze ışık gelmesi gerekir. Dolayısıyla karanlık ortamda görme olayı gerçekleşmez.
Bulunduğumuz ortamdaki varlıkları net olarak görebilmemiz için ışık miktarının yeterli olması gerekir. Işık miktarı yetersiz olduğunda ya da çok fazla arttığında görme olayı zorlaşır.
Soru ve Cevaplar ile Işık Konusu
1. En büyük ısı ve ışık kaynağı nedir? Güneş2. Dünyaya açılan ışık penceresine ne denir? Göz
3. Çevresine ışık yayarak, diğer cisimlerin görünmesini sağlayan ışıklı cisimlere ne denir? Işık kaynağı
4. Kaç türlü ışık kaynağı vardır? İsimleri nelerdir?
İki türlü ışık kaynağı vardır.
1. Doğal ışık kaynakları 2. Yapay ışık kaynakları
5. Doğal ışık kaynağı nedir? İnsan eliyle yapılmayan kendinden ışık yayan ışık kaynaklarıdır.
6. Yapay ışık kaynağı nedir? Doğal olmayan sonradan insan eliyle yapılan ışık kaynağı demektir.
7. Doğal ışık kaynakları nelerdir? Güneş, yıldızlar, ateş böceği ve fosfor
8. Yapay ışık kaynakları nelerdir? Kibrit, mum, ateş, elektrik, gaz lambası, yapay olan ışık kaynaklarıdır.
9. Sıcak ışık kaynağı neye denir. Hem ışık hem de ısı enerjisi yayan kaynaklara denir.
10. Sıcak ışık kaynakları nelerdir? Güneş, ateş, mum gibi
11. Soğuk ışık kaynağı nedir? Yalnızca ışık üretir ve ürettiği ışığı yayan ışık kaynaklarıdır.
12. Soğuk ışık kaynakları nelerdir? Florasan lambası, fosforlu cisimler ve ateş böceği
13. Karanlık cisim nedir? Kendileri ışık üretemeyen ve ışık kaynakları yardımıyla gördüğümüz cisimlere karanlık cisim denir.
14. Karanlık cisimlere örnek verebilir misiniz? Ay, duvar, masa, ağaç vb.
15. Aydınlatılmış cisim neye denir? Bir başka ışık kaynağı yardımıyla aydınlatılan cisimlere aydınlatılmış cisim denir. Karanlık olan cisimler aydınlatılmış cisimlerdir.
16. Dağınık yansıma yapan cisimlere örnek verebilir misiniz?
Kitap sayfası, tahta parçasının yüzeyi oturduğumuz odanın duvarı
17. Biz bazı cisim ve maddeleri örneğin yaprağı neden yeşil görürüz?
Yaprak ışık kaynağı değildir. Güneş, ışık kaynağıdır. Işık yedi renkten meydana gelir. Yaprağa gelen güneş ışığı bu yedi rengin altısını yutar. Yalnızca yeşil rengini yutmaz ve geri yansıtır, biz de yaprağın rengini yeşil olarak görürüz.
18. Işık hangi renktedir? Işık sarı mıdır? Beyaz mıdır? Beyaz
19. Ay, ışık kaynağı olmadığı halde geceleri neden parlak görünür? Ay ışık kaynağı değildir. Dünyamıza en yakın olan bir gök cismidir. Ay, ışık kaynağı olmadığından, Güneşten almış olduğu ışığı bize doğru yansıtır. Sanki bir ışık kaynağıymış gibi görünür. Güneşten aldığı ışığı bize yansıtır.
20. Megafonlar neden koni şeklinde yapılmıştır?
Seslerin farklı şiddetleri vardır. Sesin bu şiddetine gürültü denir. Sesin şiddetim arttırmak ve sesimizi daha uzaklara duyurmak için megafon denilen aleti kullanırız. Koni şeklinde olan megafon, sesin daha yüksek sesle, istenilen doğrultuya daha şiddetli gitmesini sağlar. Böylece megafon ile çıkan sesi daha uzaktan da duyabiliriz.
21. Gözlem evleri neden şehirlerden uzak yerlerde yapılır?
Yerleşim yerleri gelişi güzel ve aşırı bir şekilde aydınlatılmaktadır. Bu durum, hem gök bilimcileri, hem de gökyüzünü izlemeyi seven insanları olumsuz etkilemektedir. Örnek, Antalya'daki Ulusal Gözlemevi, ışık kirlenmesine karşı 2500 metre yükseklikte Beydağları'ndaki Bakırtepe'de kurulmuştur.
22. Kaynaklar hangi özelliklerinden dolayı ses üretirler?
Ses çıkaran aletlere ses kaynakları denir. Ses kaynaklarının titreşim özelliklerinden yararlanılarak ses üretilir.
23. Işık ve ses kirliliğine yol açan etkenler nelerdir?
Gereğinden fazla ve yerinde kullanılmayan aydınlatma ışık kirliliğine neden olur. Fazla aydınlatma, oto farlarındaki uzun far yakma ışık kirliliğidir.
Ses kirliliği: Apartman, toplu taşıma araçları, sokaklar, işyerleri ve sınıf ortak kullanım alanlarıdır. Bu yaşam alanlarını kullanan insanlar, birbirlerine karşı sorumludurlar. Böyle toplu mekânda yaşayan insanların, gürültü ve rahatsız edici davranışlarda bulunması doğru değildir.
Gelişen teknoloji ve kalabalık şehirler, ses kirliliğinin artmasına neden olmuştur. Ses kirliliği; stres, ülser, yüksek kan basıncına neden olabilmektedir, işte ruh ve beden sağlığımızı tehdit eden bu etkiye ses kirliliği denir.
Görme Olayı
Karanlık bir odaya girdiğimizde çevremizdeki varlıkları görmek için lambayı yakarız. Çünkü varlıkları karanlıkta göremeyiz.
Varlıkları görebilmek için ışığa ihtiyaç vardır. İçinde bulunduğumuz ortamda ışık miktarı yeterliyse varlıkları net görebiliriz. Bir cismi görebilmemiz için o cisimden gözümüze ışığın gelmesi gerekir. Işık miktarı azaldıkça veya çok arttıkça varlıkları görmemiz zorlaşır.
Yerin yüzlerce metre altındaki maden ocaklarında çalışan madenciler, baretlerindeki lamba sayesinde çevrelerindeki varlıkları görebilirler.
Sürücüler de gece önlerini görebilmek için araçlarının farlarını yakarlar.
Işık Ve Özellikleri
Çevremizde pek çok ışık kaynağı vardır. Bunlardan bazıları doğal, bazıları da yapay ışık kaynağıdır. Güneş, yanmakta olan odun, ateş böceği ve yıldızlar doğal ışık kaynağıdır. Elektrik ampulleri, gaz lambaları, mumlar yapay ışık kaynağıdır.
Işık her cisimden geçemez. Saydam defter kabı, hava, su ve cam gibi badeler ışığı iyi geçirir. Bu maddeler saydamdır.
Bazı maddeler ile ışığın bir kısmını geçirir. Bu maddeler yarı saydamdır. Buzlu cam, yağlı kağıt yarı saydam maddelere örnektir.
Odanın duvarlarını ışığı penceredeki cam gibi bütünüyle geçirdiğini düşün. Bu durumda yaşamın nasıl etkilenirdi? Taş, tahta, alüminyum gibi maddeler ışığı geçirmez; bu maddeler saydam olmayan maddelerdir.
Dalga hareketi enerji taşır. Işık da bir enerji türüdür ve dalgalarla yayılır. Ancak ışık dalgalarının su dalgalarından önemli bir farkı vardır. Su dalgaları ancak su yüzeyinde yayılır. Işık dalgaları ise yayılabilmek için havaya, suya ve başka bir maddeye gereksinim duymaz. Güneş’ten yayılan ışık dalgaları bize hiçbir maddenin taşıyıcılığı olmadan ulaşır.
Bir ışık kaynağından çıkan be ışığın yolunu belirten doğrulara ışık ışını denir.
Işık kaynakları farklı olsalar bile ışık ışınları yayılırken doğrusal bir yol izler. Ağaçların arasından süzülen güneş ışığı, el fenerinden ve araba farından yayılan ışık, ışığın doğrusal yolla yayıldığını gösteren örneklerdir.
Yağmurlu bir günde yeryüzüne baktığında birden çakan şimşeği görmüşsündür. Kısa bir süre sonra da gök gürültüsünü işitmişsindir. Sesin bir yayılma hızı olduğu gibi ışığın da bir yayılma hızı vardır. Oluşan şimşeğin ışının önce görüp gök gürültüsünü sonra işittiğine göre; ışık sesten hızlıdır, diyebilir misin?
Işık; ayna, su alüminyum folyo gibi yüzeylere çarptığında yansır. Bu yüzeyler saydam, parlak, pürüzsüz ve açık renklidirler.
Fenerden aynaya ulaşan ışık ışınları gelen ışın, aynadan uzaklaşan ışınlara da yansıyan ışık denir. Işık ışınlarının aynaya geliş doğrultusu değiştikçe yansıyan ışının doğrultusu da değişir.
Aynalar yansıtıcı yüzeylerinin şekillerine göre düz ya da küresel olabilir. Aynalar, yansıtıcı yüzeylerinin arkasına cıva ve kurşun karışımı özel bir madde sıvazlanarak yapılır. Bu aynalar ışığın düzgün yansımasına göre görüntü oluşur.
Düz aynalarda oluşan görüntünün boyu cismin boyu kadardır. Görüntünün aynaya uzaklığı ise cismin aynaya uzaklığına eşittir. Cisim aynaya yaklaştırılıp uzaklaştırılırsa görüntü de aynı miktarda aynaya yakınlaşıp uzaklaşır.
Kaşığın iç ve dış yüzeylerini küresel aynalar gibi düşünebilirsin. Kaşığın iç yüzeyi çukur ayna, dış yüzeyi de tümsek ayna gibi davranır.
İç yüzü yansıtıcı olan aynalar çukur aynalardır. Dış yüzeyi yansıtıcı olan aynalar ise tümsek aynalardır.
Çukur aynaya paralel gelen ışınlar aynada yansıdıktan sonra bir noktada toplanır. Bu aynalar evlerde tıraş ve makyaj aynası olarak kullanılır.
Tümsek aynaya paralel gelen ışınlar, aynadan yansıdıktan sonra dağılır. Bu aynalarla geniş bir alan görülebilir. Bu aynalar taşıtlarda dikiz aynası olarak kullanılır.
Işığın hızının ortamlara göre değiştiğinin biliyorsun. Işık ışınları havadan suya ve cama geçerken yavaşlar. Bundan dolayı ışık ışınları doğrultu, değiştirir. Işığın bu şekilde davranmasına kırılma denir.
Bazen sudan havaya doğru değişik doğrultularda gelen ışınlar, geliş doğrultusuna göre her zaman havaya geçemez. Su içinde yansımaya uğrar. Bu olay tam yansımadır.
Mercekler maddeleri olduklarından farklı gösterir. Düz cama damlatılan suyun cama değen yüzeyi düz, üst yüzeyi eğridir. Cisimlerin görüntüleri eğri yüzeyler nedeniyle değişmektedir.
Mercekler çeşitli şekilde olabilir. Ortaları şişkince, kenarları ince merceklere ince kenarlı (yakınsak); kanarları kalın ortaları ince merceklere ise kalın kenarlı (ıraksak) mercek denir.
Paralel ışın demetinin ince ve kalın kenarlı merceklerden geçişi farklıdır. İnce kenarlı merceklerde kırılan ışınlar birbirine yaklaşarak bir noktada kesişir. Kalın kenarlı merceklerde ise kırılan ışınlar birbirlerinden uzaklaşır.
Işığın görmedeki rolü
Işık; tüm Dünya’nın ve Evren’in enerji kaynağıdır. Bitkiler ışık enerjisini kullanarak kendi besinlerini üretirler. Bitkilerin ürettiği besinleri hem kendileri, hem hayvanlar, hem de insanlar kullanırlar.
Işık, birçok buluşun insanlığın hizmetine sunulmasını sağlamıştır.
Karanlıkta Göremeyiz
Etrafımızdaki varlıkları duyu organlarımızla algılarız. Duyu organlarımızdan biri olan gözümüz sayesinde, etrafımızda meydana gelen pek çok şeyi görerek tanırız. Böylece onlar hakkında fikir sahibi oluruz.
Görme olayının gerçekleşebilmesi için baktığımız varlıkların bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılması ve bu varlıklardan gözümüze ışık gelmesi gerekir. Dolayısıyla karanlık ortamda görme olayı gerçekleşmez.
Bulunduğumuz ortamdaki varlıkları net olarak görebilmemiz için ışık miktarının yeterli olması gerekir. Işık miktarı yetersiz olduğunda ya da çok fazla arttığında görme olayı zorlaşır.
Bitkilerin besin ve oksijen üretebilmesi için ışığa ihtiyaçları vardır. Işık tüm canlıların yaşam kaynağıdır.
Geceleyin parkların aydınlatılması için parklardaki lambalar yakılır.
Yerin yüzlerce metre altındaki madenlerde çalışan işçiler, baretlerindeki lamba sayesinde önlerini görebilirler.
Deniz feneri, yaydığı ışıkla kıyıya yakın seyreden gemilerin kayalardan uzak durmasını sağlar.
